Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi
Cây cát lồi được biết đến như một vị thuốc quý trong y học cổ truyền. Mặc dù nghe tên hơi xa lạ nhưng đây là loại dược liệu được các chuyên gia khuyên dùng torng các bài thuốc chủ trị đau nhức xương khớp, viêm thận, xơ gan, phong tê thấp và nhiều bệnh khác.
Tổng quan về cây cát lồi
- Tên gọi khác: củ cát lồi, cây đọt đắng, củ chóc, cây mía dò, cây đọt hoàng, cây tậu chó…
- Tên khoa học:
- Họ, Chi: gừng, thuộc chi costus
1. Đặc điểm, hình dạng nhận biết
- Cây cát lồi là loại cây thân thảo, mọc thẳng, ít phân nhánh, thân cây có màu tím và chiều cao khoảng 1 – 2m. Rễ của loại cây này có kích thước lớn, khỏe và cũng là bộ phận được sử dụng để làm thuốc chữa bệnh.
- Lá cây có màu xanh đậm, hình nang trứng thon dài. Phiến lá hẹp đối xứng 2 bên và có các gân chìm trên mặt lá.
- Hoa cát lồi thường mọc ra từ phần ngọn cây với 2 màu phổ biến là màu trắng hoặc đỏ tía. Thời điểm hoa nở rộ nhất là từ tháng 6 – 10 hằng năm.
- Từ tháng 9 – 12 là thời điểm ra quả. Quả của loại cây này là dạng quả nang, có màu đen và chứa nhiều hạt.
Một số hình ảnh về cây cát lồi trong tự nhiên
2. Phân bố
Theo các nghiên cứu khoa học, cây cát lồi là loài thực vật thuộc hệ nhiệt đới châu Á, đặc biệt là các quốc gia thuộc khu vực Nam Á và Đông Nam Á. Điển hình như Việt Nam, Thái Lan, Lào, Ấn Độ, Indonesia, các tỉnh phía Nam Trung Quốc…
Loại cây này thường sinh sôi và phát triển chủ yếu ở những nơi đồng bằng, trung du. Với đặc tính ưa sáng và ưa ẩm, chúng thường mọc tập trung thành từng khóm lớn trên nền mặt đất ẩm ướt, bìa rừng hoặc ven sông. Ở Việt Nam, cây cát lồi được tìm thấy ở nhiều tỉnh thành phía Bắc như Sơn La, Hòa Bình, Lạng Sơn…
3. Bộ phận dùng, sơ chế và bảo quản
- Bộ phận của cây cát lồi được sử dụng làm thuốc chủ yếu là phần thân, rễ, củ. Đọt và cành non có thể ăn được, thường được trộn cùng với các loại rau sống khác để ăn bánh xèo rất ngon.
- Các sơ chế và chế biến cát lồi rất đơn giản, sau khi thu hoạch xong mang về rửa sạch, cắt thành từng lát nhỏ đem phơi khô, sao vàng.
- Hoàn thành xong bước này, đợi nguội bớt thì cho vào hũ thủy tinh hoặc túi kín để bảo quản và sử dụng khi cần.
- Nên bảo quản dược liệu ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng mặt trời và không ẩm mốc, mối mọt.
- Loại thảo dược này có thể sử dụng ở dạng tươi hoặc dạng khô đều được. Ngoài dạng khô vừa nói trên, bạn có thể dùng cát lồi dạng tươi, sau khi rửa sạch thì cắt bỏ bớt phần rễ con, lá già, héo khô và cả phần ngọn, hoa, quả.
4. Thành phần hóa học
Theo các nghiên cứu khoa học, trong cây cát lồi có chứa một số thành phần hóa học gồm:
- Trong thân và rễ cây tươi có chứa đến 87% nước, còn trong rễ khô có chứa 5.5% nước. Kèm theo đó là các hydro carbon và một số hoạt chất albuminoid.
- Đối với rễ khô sau khi chiết ra cho thấy có chứa nhiều hoạt chất hóa học như tigogenin, diosgenin và saponin.
Công dụng của loại dược liệu cây cát lồi
1. Theo y học cổ truyền
Theo ghi chép trong Đông y, cát lồi là một trong những loại dược liệu quý được khuyến khích sử dụng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh.
- Tính vị: Cây cát lồi có tính mát, vị chua, cay, đắng và chứa một lượng nhỏ độc tố.
- Công dụng: Một số công dụng chính của cây cát lồi trong Đông y như: lọc máu, diệt giun, làm thuốc xổ, điều trị đau nhức xương khớp, ho gà, cảm sốt, xơ gan, viêm thận thủy thủng, viêm nhiễm đường tiết niệu, thanh nhiệt, giải độc, mát gan, chữa phong tê thấp, cổ trướng, hỗ trợ điều trị đau nhức dây thần kinh…
2. Theo y học hiện đại
Với kết quả nghiên cứu về các thành phần có trong cây cát lồi, các chuyên gia đã chứng minh loại cây này có khả năng chữa trị một số căn bệnh như:
- Thanh nhiệt, giải độc cơ thể và làm mát gan.
- Hỗ trợ điều trị chứng đau dây thần kinh.
- Trị các bệnh viêm nhiễm như viêm tiết niệu, viêm tai, viêm phế quản, viêm phổi…
- Quả cát lồi có khả năng hỗ trợ điều trị hiệu quả chứng bệnh phong tê thấp và đau nhức xương khớp,
- Điều trị trong bệnh viêm thận cấp – mãn tính, tiểu khó.
- Hỗ trợ lọc máu và có khả năng xổ độc.
- Trị bệnh mề đay, nổi mẩn ngứa, sưng đau…
Liều dùng: Tùy vào mức độ bệnh mà sử dụng từ 3 – 10g hoặc 8 – 16g tùy theo chỉ định của thầy thuốc. Có thể sử dụng theo nhiều cách, giã nhuyễn để đắp hoặc nấu nước ngâm rửa đều được.
Cách sử dụng cây cát lồi trong các bài thuốc chữa bệnh
Bên cạnh việc sử dụng phần lá cây cát lồi làm rau ăn sống hằng ngày thì phần củ hay rễ cây cũng đem lại nhiều tác dụng chữa bệnh hiệu quả.
1. Bài thuốc chữa bệnh ho gà
Bài thuốc này phù hợp với những người bị ho gà do nhiễm khuẩn nặng đường hô hấp, làm sạch và loại bỏ nhanh chóng các ổ vi khuẩn có hại.
Cách thực hiện
- Chuẩn bị 100g cát lồi, 100g rau sam.
- Rửa sạch dược liệu và ngâm vào thau nước muối pha loãng.
- Nấu lấy nước uống hằng ngày và thực hiện liên tục trong vòng 5 – 7 ngày sẽ đạt được hiệu quả rõ rệt.
2. Chữa bệnh nổi mề đay ngứa ngáy
Cách thực hiện
- Chuẩn bị lá cây cát lồi, làm sạch và phơi khô.
- Cho vào nồi nước sôi nấu khoảng 20 phút thì tắt bếp.
- Đổ nước ra thau, đợi cho nguội bớt thì dùng để ngâm rửa, nhúng khăn đắp lên vùng da nổi mề đau.
- Kiên trì thực hiện liên tục trong vòng 1 tuần sẽ đạt được hiệu quả rõ rệt.
3. Bài thuốc chữa bệnh xơ gan cổ chướng
Đây là căn bệnh rất nguy hiểm, diễn tiến bệnh nhanh và gây biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị kịp thời, nặng nhất có thể gây tử vong. Vì vậy, khi các triệu chứng vừa khởi phát hãy áp dụng bài thuốc sau từ cây cát lồi để cải kiểm soát tình trạng bệnh.
Cách thực hiện
Cách 1: Dành cho người bệnh do viêm thận hoặc xơ gan, bụng to như cái trống, thũng nước
- Chuẩn bị một ít rễ củ cát lồi, rửa sạch và vớt ra rổ để ráo nước.
- Giã nhuyễn và bọc vào một tấm vải lụa sạch, buộc cố định lên rốn khoảng 30 phút thì rửa sạch lại với nước.
- Kiên trì thực hiện sẽ giúp việc tiểu tiện dễ dàng hơn, từ đó làm thuyên giảm tình trạng bệnh.
Cách 2:
- Dùng 30 – 60g cát lồi tươi, 100g gan heo rửa sạch, sơ chế cho hết mùi tanh hôi.
- Đem hầm gan heo và cát lồi tươi bằng niêu đất, nêm nếm gia vị vừa ăn và chia làm 3 phần sử dụng trong các bữa ăn hằng ngày.
Cách 3:
- Chuẩn bị các dược liệu sau: 10g cát lồi khô, 10g hạt dành dành, 15g nhân trần, 10g lá bồ công anh.
- Cho hết số dược liệu trên vào siêu thuốc, sắc cùng 4 chén nước trên lửa vừa.
- Khi nước thuốc cạn xuống còn khoảng 1.5 chén thì tắt bếp.
- Chắt lọc lấy phần nước thuốc ra chèn, chia làm 2 chén bằng nhau uống vào buổi sáng và tối. Nên uống sau mỗi bữa ăn khoảng 15 phút để đạt được hiệu quả tốt nhất.
4. Bài thuốc chữa bệnh cảm sốt
Cảm sốt quá cao nhưng không được hạ nhiệt ngay là tình trạng rất nguy hiểm. Và trong Đông y có một bài thuốc chữa cảm sốt bằng cây cát lồi hiệu quả sau.
Cách thực hiện
- Chuẩn bị 100g lá cát lồi, 15g gừng tươi và 20g lá tre.
- Rửa sạch dược liệu và cho vào nồi đun lấy nước sử dụng hết trong ngày.
5. Bài thuốc giúp lợi tiểu, chữa bệnh phù thũng
Cách thực hiện
- Chuẩn bị 20g lá cây cát lồi khô hoặc 40g lá cát lồi tươi.
- Rửa sạch và ngâm qua nước muối.
- Cho vào nồi đun với 1 lít nước và uống hết trong ngày.
6. Bài thuốc chữa bệnh viêm tai
Cách thực hiện
- Chuẩn bị ngọn cây cát lồi tươi đem nướng cho nóng lên.
- Ép lấy phần nước cốt, nhỏ trực tiếp vào tai.
- Thực hiện ngày 2 lần và liên tục từ 3 – 4 ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.
7. Bài thuốc chữa bệnh đau nhức thần kinh, đau lưng, trị thấp khớp
Cách thực hiện
- Chuẩn bị 10 – 15g cây cát lồi, rửa sạch và đem sao vàng hạ thổ.
- Cho vào nồi đun sôi cùng 400ml nước trên lửa vừa.
- Khi thấy nước cạn xuống còn khoảng 100ml thì tắt bếp, lọc lấy nước thuốc chia làm nhiều phần nhỏ uống hết trong ngày.
- Kiên trì thực hiện liên tục trong vòng 5 – 7 ngày để đạt được hiệu quả cải thiện triệu chứng bệnh rõ rệt.
8. Bài thuốc điều trị nổi mụn nhọt, nóng trong người
Cách thực hiện
- Dùng 100g lá cây cát lồi rửa sạch, ngâm vào nước muối 15 phút, vớt ra để ráo. Giã nhuyễn dược liệu cùng một ít muối hạt và đắp trực tiếp lên vùng da nổi mụn nhọt.
- Một cách khác cũng hiệu quả không kém là dùng lá cát lồi sắc lấy nước thuốc uống hằng ngày.
9. Bài thuốc chữa trị viêm đường tiết niệu
Cách thực hiện
- Chuẩn bị đầy đủ các dược liệu sau: củ cát lồi khô, rễ cỏ tranh, lá mã đề, râu ngô.
- Sau khi rửa sạch hết các dược liệu, cho vào nồi nấu cùng 1.5 lít nước.
- Đun sôi khoảng 10 phút thì tắt bếp, lọc lấy nước uống hằng ngày.
10. Bài thuốc trị bệnh viêm thận cấp
Cách thực hiện
- Chuẩn bị lá cát lồi 30g và rễ cỏ tranh 20g. Rửa sạch, vớt ra để ráo nước.
- Cho vào nồi nấu lấy nước uống hằng ngày giúp cải thiện hiệu quả các triệu chứng bệnh viêm thận cấp.
11. Ngâm rượu cát lồi
Rượu cát lồi có tác dụng làm giảm đau, nhức mỏi dành cho những người lao động nặng hay hoạt động quá sức.
Cách thực hiện
- Chuẩn bị những củ cát lồi to, khỏe nhất để ngâm rượu. Sơ chế củ sạch sẽ, gọt bỏ vỏ và cắt thành từng lát mỏng, trải đều trên mâm và phơi dưới ánh nắng mặt trời từ 3 – 4 ngày liên tục. Đây là bước bắt buộc để giúp rượu có màu đẹp và mùi thơm hơn.
- Chuẩn bị 2 lít rượu gạo từ 35 độ trở lên để đảm bảo cho ra rượu cát lồi có dược tính cao.
- Cho hết phần củ cát lồi vào hũ thủy tinh, đổ hết rượu vào ngâm theo tỷ lệ 1:2, tức là 1kg cát lồi ngâm với 2 lít rượu.
- Ngâm rượu trong vòng 7 ngày là có thể lấy ra sử dụng được. Hằng ngày dùng khoảng 10ml rượu uống trực tiếp sau mỗi bữa ăn hoặc trước khi đi ngủ để cải hiện giấc ngủ. Hoặc bôi trực tiếp lên da massage giúp làm giảm đau nhức.
Lưu ý: Trên đây là những bài thuốc chữa bệnh từ cây cát lồi với tính chất tham khảo. Kết quả trị bệnh còn phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể như mức độ bệnh nặng hay nhẹ, cơ địa, thể trạng sức khỏe… Khuyến khích người bệnh kiên trì thực hiện trong thời gian dài để đạt được hiệu quả rõ rệt.
Một số lưu ý cần biết để sử dụng cây cát lồi hiệu quả
Mặc dù là loại dược liệu lành tính, dễ sử dụng và đem lại hiệu quả cao trong việc chữa trị bệnh, nhưng việc sử dụng không đúng cách vẫn có thể gây ra một số tác dụng ngoài ý muốn, gây ảnh hưởng đến sức khoẻ. Vì vậy, hãy đảm bảo rằng bạn tuân thủ và nắm rõ tuyệt đối những lưu ý sau đây để đạt được hiệu qua chữa bệnh tốt nhất từ loại dược liệu cây cát lồi.
- Chống chỉ định sử dụng với phụ nữ mang thai, trẻ em dưới 5 tuổi hay những người có cơ địa mẫn cảm dễ dị ứng với bất kỳ thành phần nào trong dược liệu.
- Sử dụng với liều dùng vừa phải, không lạm dụng quá mức cho phép. trong quá trình sử dụng hoặc sử dụng đã lâu nhưng không đạt được hiệu quả như mong đợi hãy ngưng lại và tham khảo ý kiến của bác sĩ về cách trị bệnh này.
- Không tự ý kết hợp cây cát lồi với các loại dược liệu khác khi chưa biết rõ thành phần dược tính của chúng.
- Cân nhắc trong việc chọn mua dược liệu, chỉ dùng dược liệu tự thu hái được hoặc mua ở những cửa hàng chuyên bán dược liệu uy tín để tránh mua nhầm sản phẩm kém chất lượng, không những không đem lại hiệu quả mà còn gây ảnh hưởng đến sức khỏe.
Trên đây là một số thông tin cơ bản về dược liệu cây cát lồi. Hy vọng những kiến thức này đã giúp quý bạn đọc có thêm thông tin về dược liệu và cách thực hiện để đạt được hiệu quả chữa bệnh như mong muốn. Nếu có bất kỳ vấn đề thắc mắc nào, hãy tham khảo ý kiến của các chuyên gia y học cổ truyền để được tư vấn kỹ hơn.
Tham khảo thêm
Throughout the grand scheme of things you secure an A for effort and hard work. Where you lost me personally ended up being on the specifics. As as the maxim goes, the devil is in the details… And it could not be more correct right here. Having said that, permit me inform you what did do the job. Your text is pretty engaging and that is possibly the reason why I am making the effort in order to comment. I do not make it a regular habit of doing that. Second, although I can certainly notice the jumps in reason you make, I am not really confident of how you appear to unite your ideas that help to make the actual final result. For the moment I will yield to your position but trust in the future you link your dots better.