Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi
Long nhãn là bộ phận cùi của quả cây nhãn, không chỉ thơm ngon, bổ dưỡng mà còn có tác dụng chữa bệnh. Vị thuốc có tính bình, vị ngọt, công dụng dưỡng huyết, an thần, bổ tâm tỳ nên thường được dùng để chữa mất ngủ, thiếu máu, táo bón,…
Mô tả dược liệu long nhãn
1. Tên gọi, phân nhóm
- Tên gọi khác: Long mục, Long nhãn nhục, Á lệ chi, Ích trí, Mật tỳ, Nguyên nhục,…
- Tên khoa học: Euphoria longan (Lour.) Steud
- Họ: Bồ hòn (Sapindaceae)
2. Đặc điểm thực vật
Long nhãn thường có màu vàng cánh gián, màu nâu đậm hoặc đôi khi là màu vàng nhạt. Kích thước khá nhỏ (bằng 1/2 đầu ngón tay), độ dày mỏng phụ thuộc vào kích thước của phần thịt quả, vỏ ngoài nhăn nheo, bên trong sáng bóng, dẻo, mềm, mùi thơm đặc trưng.
Dược liệu được khai thác từ quả của cây nhãn – loại cây phân bố nhiều ở các tỉnh phía Bắc. Cây nhãn thuộc loài cây thân gỗ lớn, mọc đứng, sống lâu năm, tán rộng phân thành nhiều nhánh. Vỏ cây màu nâu sẫm, đôi khi sần sùi.
Lá mọc so le, dạng kép chân chim và có nhiều lá chét. Phiến lá có hình trứng, dài khoảng 5 – 7cm, hai mặt lá nhãn có các gân nổi. Hoa nhãn có màu vàng nhạt, mọc thành chùm ở đầu cành. Mỗi hoa có 5 cánh rời, nhiều nhuỵ.
Quả hình tròn, vỏ ngoài màu nâu nhạt hoặc màu vàng nâu. Phần thịt bên trong có màu trắng ngà, căn mọng và bao trọn hạt đen. Cây thường ra quả vào tháng 5 – 6 hàng năm.
3. Phân bố
Cây nhãn là loại cây mọc hoang, không kén đất, chịu hạn tốt nên sinh trưởng ở các vùng miền khác nhau. Trên thế giới, loại cây này được tìm thấy nhiều ở các nước như Ấn độ, các tỉnh phía Nam Trung Quốc, Thái Lan, Indonesia,…
Ở nước ta, loại cây này được phân bố nhiều ở các tỉnh phía Bắc như Hưng yên, Hải Phòng, Vĩnh Phúc, Nam Định, Sơn La, Hải Dương,… Ngoài ra, nhiều khu vực cũng đang tiến hành nghiên cứu và trồng cây nhãn với quy mô lớn để khai thác cây ăn quả và dược liệu long nhãn.
4. Thu hái – bào chế
Cây nhãn thường đậu quả vào tháng 5 đến tháng 6 hàng năm, thời điểm thích hợp để thu hoạch long nhãn vào khoảng tháng 7 – 8. Lúc này, quả nhãn to, mọng nước và cho phần cùi nhiều thịt nhất.
Sau khi thu hái về, đem quả trần qua nước sôi từ 1 – 2 phút để loại bỏ bụi bẩn, vi khuẩn, sâu bọt cần phải diệt men mới vớt ra để ráo và phơi/ sấy khô. Khi vỏ bắt đầu săn lại, tiếp tục mang đi sấy khô ở nhiệt độ khoảng 40 độ C trong vòng 30 tiếng đồng hồ.
Sau đó, tách vỏ và hạt để thu được phần cùi và tiếp tục sấy đến khi cùi nhãn không dính vào nhau là được, cần giữ được độ mềm của long nhãn.
5. Bảo quản
Dược liệu sau khi sấy khô cần bảo quản trong các lọ, túi bóng kín. Tránh những nơi ẩm thấp, kiến, mọt, côn trùng.
6. Thành phần hoá học
Các nghiên cứu khoa học nhận thấy, trong long nhãn chứa thành phần hoá học đa dạng như flavoprotein, vitamin PP, sắt, glucose, acid tartaric, vitamin C, sucrose,…
Vị thuốc long nhãn nhục
1. Tính vị
- Tính bình, vị ngọt, không độc
2. Quy kinh
- Quy vào kinh Tỳ và Tâm
3. Tác dụng dược lý
Theo y học cổ truyền:
- Công dụng: Dưỡng huyết, bổ tâm, tỳ, an thần
- Chủ trị: Chứng trống ngực hồi hộp, thất miên kiện vong (hay quên, mất ngủ), tim đập loạn nhịp, tiện huyết băng lậu, thực thiểu thể quyện (cơ thể mệt mỏi, ăn uống kém)
Theo y học hiện đại:
- Giúp tăng cường hoạt động của các tế bào thần kinh, não bộ và chống lão hoá
- Làm giảm nguy cơ mắc các bệnh về mắt, đặc biệt là đục thuỷ tinh thể, giúp sáng mắt
- Tăng khả năng đàn hồi của mạch máu, hỗ trợ lưu thông máu đến não bộ và các chi tốt hơn
- Long nhãn có tác dụng kháng khuẩn, cải thiện miễn dịch, hạn chế sự hoạt động quá mức của vi nấm, kháng phóng xạ
- Làm chậm quá trình lão hoá da, đồng thời phòng ngừa ung thư và các bệnh về tim, huyết áp
- Giúp an thần, kích thích tiêu hoá
- Làm chậm quá trình loãng xương ở phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh.
4. Liều dùng, cách dùng
Long nhãn thường được dùng nhiều ở dạng thuốc sắc, làm hoàn, nấu cao, ngâm rượu thuốc,… Tuỳ vào mục đích sử dụng và tình trạng sức khoẻ, thầy thuốc sẽ hướng dẫn liều dùng phù hợp.
Một số bài thuốc chữa bệnh từ long nhãn
Trong Đông y lưu truyền nhiều bài thuốc chữa bệnh từ long nhãn an toàn và lành tính. Theo đó, dược liệu thường được dùng để chữa mất ngủ, lo lắng, huyết hư, thận hư nhiệt, đổ mồ hôi trộm, rối loạn nhịp tim, đau lưng, thiếu máu,…
Bài thuốc chữa mất ngủ, lo lắng, hay quên:
- Chuẩn bị: Đẳng sâm, long nhãn, bạch truật, phục thần, hoàng kỳ, toan táo nhân mỗi vị 12g, viễn chí 6g, đương quy 8g, chích thảo và mộc hương mỗi vị 4g
- Thực hiện: Các dược liệu sau khi rửa sạch thì cho vào ấm cùng với 5 chén nước và đun đến khi cạn còn 2 chén thì tắt bếp. Chắt lấy phần nước thuốc chia thành nhiều lần uống trong ngày.
Bài thuốc chữa huyết hư, giúp an thần, dưỡng tâm:
- Chuẩn bị: Đại táo 15g, long nhãn 16g, gạo tẻ 100g
- Thực hiện: Gạo tẻ vo sạch rồi để ráo nước, long nhãn ngâm với nước khoảng 15 phút. Cho gạo tẻ vào nồi nấu chính rồi thêm các dược liệu còn lại vào hầm nhừ. Dùng khi còn nóng để thuốc phát huy công dụng tốt nhất.
Bài thuốc chữa chứng thận hư nhược:
- Chuẩn bị: Long nhãn 100g, đại táo 50g, rượu trắng 500ml
- Thực hiện: Các dược liệu đem đi ngâm rượu, thời gian ủ rượu càng lâu càng tốt. Mỗi ngày uống 2 chén nhỏ trước bữa ăn.
Bài thuốc chữa mất ngủ, lo âu, hay quên:
- Chuẩn bị: Phục thần, hoàng kỳ, long nhãn mỗi vị 30g, nhân sâm, mộc hương mỗi vị 15g, chích cam thảo 8g, táo nhân, viên chí mỗi vị 3g
- Thực hiện: Các dược liệu đem ngâm với rượu trắng. Mỗi lần uống 1 chén nhỏ trước bữa ăn, ngày uống 2 lần.
Bài thuốc trị chứng đổ mồ hôi trộm:
- Chuẩn bị: Cao ban long, long nhãn mỗi vị 40g
- Thực hiện: Long nhãn đem sắc với 1 chén nước, cao ban long cắt vụn rồi cho vào đun đến khi tan hết. Để nguội rồi cắt thành từng miếng nhỏ. Mỗi lần dùng 10g uống cùng với nước ấm, ngày uống 2 lần vào buổi sáng và tối.
Bài thuốc giúp an thần, ích khí:
- Chuẩn bị: Thục địa, long nhãn mỗi vị 16g, toan táo nhân, cau đằng mỗi vị 10g
- Thực hiện: Đem sắc kỹ lấy nước chia thành nhiều lần uống trong ngày. Mỗi ngày dùng 1 thang.
Bài thuốc trị thiếu máu, chảy máu dưới da:
- Chuẩn bị: Đậu phộng 15g, long nhãn 10g
- Thực hiện: Đậu phong để nguyên vỏ, đập nhập rồi cho vào ấm cùng với long nhãn, thêm ít muối và đổ nước vào sắc kỹ. Mỗi ngày uống 1 thang đến khi bệnh lý thuyên giảm hẳn.
Bài thuốc trị đau lưng, mỏi gối, loạn nhịp tim:
- Chuẩn bị: Long nhãn 15g, hạt dẻ từ 10 – 20 hạt, gaoh tẻ 50g và đường trắng lượng vừa đủ
- Thực hiện: Hạt dẻ bóc vỏ, đập vụn rồi nấu chung với gạo tẻ đến khi nhừ thành cháo. Sau đó cho long nhãn và đường vào đun sôi lần nữa và dùng khi còn nóng.
Bài thuốc chữa tâm phế, âm hư:
- Chuẩn bị: Kỷ tử, long nhãn mỗi vị 20g, yến sào 30g, đường phèn lượng vừa đủ
- Thực hiện: Các dược liệu đem đi hầm nhừ rồi cho đường phèn vào, khuấy đều và ăn khi còn nóng. Mỗi ngày dùng 1 lần để cải thiện bệnh hiệu quả.
Bài thuốc giúp bổ thận âm, lợi khí huyết:
- Chuẩn bị: Hoài sơn, long nhãn mỗi vị 16g, giáp ngư 500g
- Thực hiện: Giáp như bỏ ruột, cắt thành từng miếng vừa ăn và cho vào hồi hầm cùng với các dược liệu đến khi chín mềm. Nêm gia vị vừa ăn và dùng khi còn nóng.
Bài thuốc chữa tiêu chảy do tỳ hư:
- Chuẩn bị: Long nhãn khô 30 quả, gừng tươi 3 – 5 lát
- Thực hiện: Các dược liệu sau khi rửa sạch thì cho vào ấm sắc với lượng nước vừa đủ. Dùng cả cái lẫn nước để tăng hiệu quả chữa trị.
Bài thuốc trị thiếu máu, suy nhược cơ thể:
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị long nhãn tươi 300g, đường trắng 500g. Các dược liệu đem đi chưng kỹ, để nguội và cho vào hũ thuỷ kinh, đậy kín nắp và để dùng dần. Mỗi lần dùng 12 – 16g, ngày dùng 2 lần.
- Bài thuốc 2: Dùng hạt sen, long nhãn mỗi vị 20g, gạo tẻ 100g. Gạo tẻ đem đi nấu nhừ thành cháo rồi cho hạt sen và long nhãn vào ninh nhừ, ăn khi còn nóng để phát huy công dụng tốt nhất.
Bài thuốc chữa ho có đờm, ho khan:
- Chuẩn bị: Kỷ tử, long nhãn mỗi vị 20g, yến sào 30g
- Thực hiện: Các vị thuốc đem đi hầm nhừ, cho thêm đường phèn vào và ăn khi còn nóng. Mỗi ngày dùng 1 lần đến khi bệnh lý khỏi hoàn toàn.
Lưu ý – Kiêng kỵ khi dùng vị thuốc long nhãn chữa bệnh
Trong quá trình áp dụng các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu long nhãn, người bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Không nên dùng long nhãn khi đói vì có thể khiến bụng cồn cào, xót ruột, ảnh hưởng đến niêm mạc dạ dày
- Tránh lạm dụng các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu hoặc dùng với liều lượng cao. Cân tham khảo ý kiến thầy thuốc để được hướng dẫn bài thuốc và liều dùng phù hợp.
- Không dùng long nhãn cho các trường hợp bụng đầy trướng, sốt, nhiều đờm, ho, nấc, dịch xuất tiết, ăn uống đình trệ, nôn thổ, ngoài cảm, bên trong có uất hoả, bị nóng trong kèm theo các triệu chứng nổi mụn nhọt, táo bón, mẩn ngứa.
- Phụ nữ có thai, cảm mạo, uất hoả, nổi mề đay, đầy bụng, béo phi, thừa cân, tiểu đường không nên áp dụng các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu.
- Tránh dùng dược liệu bị hư hỏng, ấm mốc. Bên cạnh đó, cần chọn mua long nhãn tại các cơ sở kinh doanh dược liệu uy tín để đảo bảo chất lượng và tác dụng chữa bệnh.
- Trong quá trình áp dụng nếu xuất hiện các dấu hiệu bất thường, bạn cần đến cơ sở y tế để được theo dõi và xử lý đúng cách.
Long nhãn là vị thuốc mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe cũng như công dụng chữa bệnh. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn cũng như hiệu quả chữa trị tốt nhất, bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ/ thầy thuốc để được hướng dẫn cụ thể trước khi dùng dược liệu này.
Có thể bạn quan tâm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!