Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi
Kinh giới là một loại rau quen thuộc, được sử dụng làm nguyên liệu chế biến món ăn. Ngoài ra, loại cây này còn là vị thuốc dân gian, có tác dụng điều trị nhiều vấn đề sức khỏe như đau đầu, viêm họng, viêm amidan, dị ứng, trị mụn,…
Thông tin về cây kinh giới
Cây kinh giới có tên khoa học là Elsholtzia Cristata, thuộc họ Hoa môi Lamiaceae. Ngoài tên kinh giới, người ta còn gọi loại cây này với nhiều tên gọi khác nhau. Chẳng hạn như giả tô, thử minh, khương giới, kinh giới thán, kinh giới huệ, nhất niệp kim,…
Đây là một trong những loại rau thơm được dùng trong nhiều bữa ăn. Bên cạnh đó, kinh giới còn là dược liệu có tác dụng hỗ trợ điều trị nhiều vấn đề sức khỏe. Sử dụng đúng thuốc, đúng bệnh giúp bạn sớm cải thiện các triệu chứng khó chịu.
Mô tả dược liệu
Dược liệu có các đặc điểm thực vật như sau:
- Cây thân thảo, mọc thẳng, chiều cao trung bình từ 30cm đến 50cm, cây thân vuông, gốc có màu hơi ngả tím, bên ngoài bao phủ một lớp lông mịn.
- Cây ra lá đối, chia thành 3 – 5 thùy xẻ sâu, lá màu xanh. Lá nhọn ở đầu, phiến lá thuôn, bên ngoài mép có các răng cưa nhỏ. Cuống lá dài từ 2cm – 3cm.
- Cây có hoa màu tím nhạt ở đầu ngọn cành, hoa mọc thành cụm dài, kích thước nhỏ.
- Cây ra quả có hình dạng thuôn, nhẵn bóng và nhỏ.
- Cây phát ra một mùi thơm đặc trung khi vò.
Phân bố
Kinh giới ưa những nơi đất ẩm, nhiều ánh nắng như những khu vực đồi núi, đất bỏ hoang, bờ sông suối,… Cây phân bố ở nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là khu vực Đông Nam Á, Đông Á. Tại các nước như Ấn Độ, Lào, Trung Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, Việt Nam,…
Ở nước ta, cây dược liệu thường mọc hoang hoặc được trồng để thu hái làm thuốc, làm nguyên liệu chế biến món ăn. Cây khá dễ trồng nên bạn có thể tự trồng tại nhà và thu hái dược liệu để sử dụng.
Phân loại
Hình dạng bên ngoài của kinh giới khá giống với cây tía tô. Do đó nhiều người đã nhầm lẫn giữa hai loại cây này. Mặc dù chúng đều là nguyên liệu chế biến món ăn và là dược liệu trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Tuy nhiên cần phân biệt và sử dụng đúng loại để giúp việc điều trị đạt kết quả tốt nhất.
Dưới đây là các đặc điểm của hai cây dược liệu giúp bạn phân biệt chúng:
- Lá cây tía tô thường có kích thước lớn hơn so với lá kinh giới.
- Lá tía tô có màu xanh hoặc màu tím. Một số loại tía tô có một mặt lá màu xanh, một mặt lá màu tím hoặc cả hai mặt đều có màu tím. Riêng cây kinh giới hai mặt lá đều có màu xanh.
- Phân biệt hai loại cây qua mùi vị. Lá tía tô có mùi thơm nhẹ, không quá nồng. Trong khi đó lá kinh giới có mùi nồng hơn.
Bộ phận dùng
Toàn bộ thân cây được sử dụng làm thuốc chữa bệnh.
Thu hoạch
Thơi gian thu hoạch thường vào mùa hạ và mùa thu. Khi đó cây ra nhiều hoa, người ta chọn cây có nhiều lá và hoa, cắt toàn bộ phần thân.
Chế biến và bảo quản
Sau khi thu hoạch, dược liệu được làm sạch, cắt đoạn, sau đó mang phơi hoặc sấy khô ở nhiệt độ từ 40 độ C đến 50 độ C. Bảo quản dược liệu khô trong lọ hoặc túi kín, tránh ẩm móc, côn trùng.
Thành phần hóa học
Dược liệu có chứa tinh dầu thơm và nhiều thành phần hóa học như d-menthol, menthol racemic, d-limonen, chất đạm, đường bột, chất xơ, magie, kali, kẽm, vitamin C,…
Công dụng của cây kinh giới
Cây kinh giới được thu hái làm nguyên liệu chế biến món ăn và làm thuốc. Từ xưa loại cây này đã được ông bà ta ưa chuộng. Hiện nay nhiều công trình nghiên cứu cũng chỉ ra các lợi ích của kinh giới đối với sức khỏe. Dưới đây là các công dụng điển hình:
Theo Y học cổ truyền
Kinh giới được ghi chép có tính ấm, vị cay, quy vào kinh Phế, Can. Dược liệu được chủ trị cho các trường hợp mắc cảm mạo, phong nhiệt, phong hàn, phong cấm khẩu, rong huyết, băng huyết, đại tiện ra máu, nôn ra máu, mụn nhọt, dị ứng,…
Theo Y học hiện đại
Qua nghiên cứu cho thấy cây kinh giới có chứa nhiều hoạt chất hóa học đa dạng. Chúng có tác dụng hỗ trợ cơ thể khắc phục nhiều vấn đề. Trong đó các công dụng chính có thể kể đến như trị chảy máu cam, đại tiện ra máu, mề đay, mụn mủ, mụn trứng cá, nóng sốt, cảm lạnh,… và nhiều bệnh lý khác.
Các bài thuốc chữa bệnh từ kinh giới
Sử dụng kinh giới chế biến nhiều món ăn, đồng thời có thể sử dụng dược liệu làm thuốc chữa bệnh. Tham khảo các bài thuốc dùng kinh giới dưới đây:
Bài thuốc hạ sốt, điều hòa nhiệt độ
- Chuẩn bị: 12g kinh giới lấy phần cành lá, 24g sắn dây.
- Thực hiện: Dược liệu sắc lấy nước uống mỗi ngày 1 thang.
Bài thuốc trị rôm sảy ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ
- Chuẩn bị: Cây kinh giới.
- Thực hiện: Sử dụng dược liệu nấu nước uống và nước tắm hàng ngày giúp cải thiện các triệu chứng rôm sảy cho trẻ.
Bài thuốc giảm đai nhức người, đau đầu
- Chuẩn bị: 20g kinh giới.
- Thực hiện: Sắc lấy nước uống mỗi ngày 3 lần, uống thuốc khi còn ấm giúp đạt hiệu quả tốt nhất.
Bài thuốc chữa sưng vú, trị mụn nhọt
- Chuẩn bị: 12g lá kinh giới, 10g mỗi vị gồm mã đề, kim ngân, bồ công anh, ké đầu ngựa, thổ phục kinh, cam thảo.
- Thực hiện: Dược liệu nấu cùng với 400ml nước đến khi cạn còn khoảng 100ml, chia thành 2 lần uống hết trong ngày.
Bài thuốc trị ho, chữa mất tiếng
- Chuẩn bị: 12g mỗi vị gồm kinh giới, tang diệp, địa cốt bì, tang bạch bì, 8g mỗi vị gồm tử tô và bán hạ chế, kết hợp với 4g trần bì.
- Thực hiện: Sắc lấy nước thuốc uống mỗi ngày 1 thang.
Bài thuốc trị dị ứng
- Chuẩn bị: Sử dụng thân trên, gồm cả hoa kinh giới.
- Thực hiện: Rửa sạch dược liệu sao đó cắt nhỏ, sao nóng, cho dược liệu vào tấm vải bọc lại, chườm lên vị trí bị ngứa. Mỗi ngày thực hiện nhiều lần kiên trì giúp cải thiện triệu chứng dị ứng.
Bài thuốc chữa bệnh cảm hàn
- Chuẩn bị: 3g mỗi vị như kinh giới, hoắc hương, ngải cứu, tía tô, gừng và mã đề.
- Thực hiện: Sắc uống mỗi ngày 1 thang.
Bài thuốc cầm máu, trừ ứ
- Chuẩn bị: Kinh giới.
- Thực hiện: Phơi khô và nghiền nhỏ dược liệu, sử dụng mỗi lần 8g nấu với nước uống ngày 2 – 3 lần giúp cầm máu, chống thổ huyết, chữa tiểu ra máu. Trường hợp sản hậu bị chảy máu cam nhiều có thể sử dụng kinh giới tán bột, uống mỗi lần 8g kết hợp với nước đồng tiện.
Bài thuốc chữa tê bì chân tay, bại liệt nửa người
- Chuẩn bị: 1 nắm kinh giới, 1 nắm bạc hà, 80g đậu hạt, 100g gạo lứt, giấm và muối.
- Thực hiện: Kinh giới và bạc hà rửa sạch, sắc lấy nước bỏ bã. Đậu hạt xay vỡ vào nước thuốc, nấu cùng với gạo lứt thành cháo chín mềm. Sau đó cho giấm và một chút muối vào ăn khi còn nóng, ăn lúc bụng đói.
Bài thuốc chữa bệnh trĩ
- Chuẩn bị: 12g mỗi vị gồm kinh giới, ngũ bội tử, hoàng bá, 4g phèn phi.
- Thực hiện: Nguyên liệu sắc lấy 300ml nước, dùng ngâm rửa hậu môn hàng ngày.
Bài thuốc phòng bệnh sởi
- Chuẩn bị: 20g mỗi loại gồm kinh giới, thanh hao, vỏ bưởi.
- Thực hiện: Tất cả nguyên liệu đặt trên hòn than đỏ, khi khói bốc lên dùng xông người 15 phút, áp dụng mỗi ngày.
Bài thuốc điều hòa kinh nguyệt, chữa rong kinh cho phụ nữ
- Chuẩn bị: 12g kinh giới, 8g bồ hóng.
- Thực hiện: Kinh giới rửa sạch, phơi khô rồi sao đen. Bồ hóng sao cho hết khói. Sau đó mang hỗn hợp hãm với nước sôi như hãm trà, uống mỗi ngày 1 lần.
Bài thuốc trị lở loét ngón chân, bắp chân
- Chuẩn bị: Kinh giới.
- Thực hiện: Rửa sạch rồi giã nát đắp lên ngón chân bị lở loét.
Ngoài ra, bạn có thể sử dụng kết hợp kinh giới, cam thảo nước cốt hành theo cách: Đốt kinh giới thành than sau đó trộn với nước cốt hành, bôi lên da. Cam thảo sắc lấy nước rửa vết thương.
Bài thuốc trị lậu sưng đau
- Chuẩn bị: Kinh giới.
- Thực hiện: Nấu kỹ dược liệu thu được nước thuốc đặc, dùng rửa vệ sinh vị trí cần điều trị mỗi ngày.
Bài thuốc chữa viêm mũi dị ứng
- Chuẩn bị: 8g mỗi vị gồm hoa kinh giới, bạc hà và hoa húng quế, 12g mỗi vị gồm cây cứt lợn, lá cối xay.
- Thực hiện: Dược liệu sắc nước uống mỗi ngày 2 lần, kiên trì mỗi ngày dùng 1 thang.
Bài thuốc chữa đại tiện ra máu
- Chuẩn bị: 80g kinh giới, 40g hoa hòe.
- Thực hiện: Dược liệu sao vàng rồi tán bột, mỗi lần dùng 12g hỗn hợp uống với nước chè xanh.
Bài thuốc trị sản hậu bị trúng phong
- Chuẩn bị: Kinh giới.
- Thực hiện: Dược liệu tán nhuyễn uống với rượu.
Bài thuốc chữa đau đầu, chóng mặt, lao huyết
- Chuẩn bị: Hoa kinh giới, rượu trắng.
- Thực hiện: Dược liệu tán bột, tương tự bài thuốc trên sử dụng mỗi lần 12g, uống với rượu.
Bài thuốc chữa thoát giang cho trẻ em
- Chuẩn bị: Lá kinh giới, tạo giáp mỗi loại phần bằng nhau.
- Thực hiện: Dược liệu sắc lấy nước đặc để rửa. Tiếp đến sử dụng nung đỏ, nhúng vào hỗn hợp nước sắc, bôi lên vị trí cần điều trị.
Bài thuốc chữa sưng rốn ở trẻ nhỏ
- Chuẩn bị: Hoa kinh giới.
- Thực hiện: Nấu nước đặc dùng rửa rốn. Sử dụng hành nướng, cắt mỏng rồi, để nguội rồi chườm lên rốn trẻ.
Bài thuốc trị méo miệng, liệt mắt, lệch mặt
- Chuẩn bị: 1kg lá kinh giới, 1kg lá bạc hà.
- Thực hiện: Dược liệu rửa sạch, giã nát, vắt lấy nước cốt rồi nấu thành cao. Phần bã sử dụng 2 phần phơi khô rồi tán bột. Trộn bột với cao vo thành viên hoàn như hạt bắp. Uống mỗi lần 15 viên, sử dụng ngày 2 lần. Kiêng dùng cua biển, tôm, rượu, thịt mỡ,… những thực phẩm có tinh động phong hỏa.
Bài thuốc trị nôn mửa, đau họng
- Chuẩn bị: 10g mỗi vị gồm kinh giới, hương nhu, tía tô, hoắc hương, ngải cứu.
- Thực hiện: Nguyên liệu đun với 300ml trong khoảng 5 phút, chia nước thuốc thành 2 lần uống trong ngày, dùng khi nước thuốc còn ấm.
Bài thuốc chữa cảm do nhiễm gió lạnh, đau đầu, sổ mũi
- Chuẩn bị: Hoa kinh giới khô, bạch chỉ mỗi vị bằng nhau.
- Thực hiện: Dược liệu tán nhỏ, mỗi lần dùng 4g hỗn hợp hãm với nước sôi uống giúp ra mồ hôi.
Bài thuốc trị phong độc, dị ứng, ban chẩn
- Chuẩn bị: 10g hoa kinh giới.
- Thực hiện: Ngâm dược liệu vào 1 lít giấm thanh, gạn bỏ phần bã. Sau đó sử dụng miếng bông y tế thấm dung dịch bôi lên vị trí bị dị ứng, ban chẩn.
Bài thuốc giảm đau mắt đỏ, chóng mặt, nghẹt mũi
- Chuẩn bị: Sử dụng mỗi vị lượng bằng nhau như kinh giới, xuyên khung, bạch chỉ, cúc hoa, khương hoạt, phòng phong, tế tân, hương phụ, bạch cương tàm, cam thảo.
- Thực hiện: Tán tất cả thành bột mịn, mỗi lần dùng 4g – 6g hỗn hợp bột uống với nước ấm, sử dụng sau bữa ăn, dùng kiên trì ngày 2 – 3 lần.
Bài thuốc trị viêm xoang
- Chuẩn bị: Lá kinh giới, mật ong, nước cốt chanh.
- Thực hiện: Lá kinh giới sau khi rửa sạch cắt nhỏ, phơi khô. Sử dụng 1 muỗng nhỏ dược liệu sắc với nước sôi trong khoảng 15 phút cho hết tinh dầu. Pha nước với một ít mật ong cho vị ngọt nhẹ rồi uống, không nên pha đường. Nếu thấy khó uống có thêm một ít nước cốt chanh vào. Dùng mỗi ngày 2 – 3 lần, duy trì để đạt được hiệu quả tốt nhất.
Bài thuốc chữa băng huyết, lậu huyết ở nữ giới
- Chuẩn bị: 15g kinh giới và 16g gương sen.
- Thực hiện: Dược liệu tán thành bột, dùng mỗi lần 5g hỗn hợp uống khi đói, mỗi ngày 3 lần.
Bài thuốc giúp dưỡng trắng da
- Chuẩn bị: Lá kinh giới, ngải cứu, tía tô.
- Thực hiện: Rửa sạch tất cả dược liệu, cho vào nồi nước đun trong 15 – 30 phút. Đổ nước ra chậu, cho vào nửa quả chanh tươi, 1 muỗng cà phê muối. Dùng nước thuốc xông mặt, phần nước còn âm ấm dùng rửa lại mặt. Sau đó dùng nước sạch rửa lại, tiếp tục thực hiện các bước dưỡng da tiếp theo. Mỗi tuần có thể xông từ 2 – 3 lần, kiên trì để đạt được hiệu quả tốt nhất.
Lưu ý khi dùng kinh giới chữa bệnh
Kinh giới được dùng làm nguyên liệu chế biến món ăn, dùng làm thuốc chữa bệnh. Khi sử dụng bạn đọc nên lưu ý một vài vấn đề sau đây:
- Không dùng chung dược liệu với các thực phẩm như cá lóc, cua, tôm, thịt lừa,…
- Không sử dụng cho đối tượng có dấu hiệu phong hàn thấp, hư thực, ra mồ hôi nhiều, tỳ yếu, đại tiện phân lỏng.
- Thận trọng khi dùng cho phụ nữ mang thai, trẻ em. Tốt nhất bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ, thầy thuốc trước khi dùng để đảm bảo an toàn cho mẹ và bé.
- Không tự ý kết hợp với nhiều dược liệu và loại thuốc bừa bãi, tránh các phản ứng tương tác thuốc gây hại sức khỏe.
- Tùy cơ địa của mỗi người mà hiệu quả của bài thuốc phát huy nhanh hay chậm. Do đó, người sử dụng nên kiên trì và theo dõi biểu hiện của cơ thể.
- Trường hợp áp dụng một thời gian không nhận thấy hiệu quả hoặc có phát sinh phản ứng phụ khi dùng, bạn nên thăm khám để được bác sĩ, thầy thuốc hỗ trợ sớm.
Kinh giới là loại cây quen thuộc được dùng để làm nguyên liệu nấu ăn hoặc làm thuốc chữa bệnh. Mặc dù không chứa độc tố, tuy nhiên bạn nên thận trọng khi sử dụng. Đặc biệt là không nên lạm dụng, chỉ sử dụng với liều lượng vừa phải. Đồng thời, kết hợp điều trị tại nhà và theo dõi y tế để kịp thời xử lý các vấn đề phát sinh khi cần thiết.
Có thể bạn quan tâm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!