Thuốc Giãn Phế Quản: Phân Loại Và Các Lưu Ý Khi Sử Dụng

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi

Bác sĩ CK II Bác sĩ Nguyễn Thị Nhuần

Hồ Sơ Viện Y Dược Cổ Truyền Dân Tộc

Đặt lịch hẹnXem hồ sơ

Đặt lịch hẹn

×

Bác sĩ CK II Bác sĩ Nguyễn Thị Nhuần

Hồ Sơ Viện Y Dược Cổ Truyền Dân Tộc

Đặt lịch

Thuốc giãn phế quản thường được chỉ định các trường hợp bị hen phế quản, giãn phế quản trong đợt cấp, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, viêm phế quản kèm theo khó thở, thở gấp,… Thuốc có tác dụng làm giãn cơ trơn phế quản, tăng khẩu kính đường thở, đảm bảo chức năng hô hấp. Tuỳ thuộc vào tình trạng bệnh lý, bác sĩ sẽ chỉ định loại thuốc điều trị phù hợp.

Phân loại thuốc giãn phế quản

Thuốc giãn phế quản có tác dụng chính là làm giãn cơ trơn bao bọc xung quanh phế quản, nhờ đó làm giãn phế quản, giúp không khí lưu thông đến các phế nang và làm nhiệm vụ trao đổi khí cho hệ hô hấp dễ dàng hơn.

Hiện nay, có nhiều loại thuốc giãn phế quản với các thành phần khác nhau. Theo đó, thuốc được chia thành 3 nhóm chính, bao gồm:

• Thuốc giãn phế quản nhóm Methylxanthines: Nhóm thuốc này chứa hoạt chất theophylline được dùng lâu đời. Thuốc có tác dụng nhanh, ngắn, tuy nhiên do được sản xuất dưới dạng phóng thích chậm nên tạo thuận lợi cho người dùng.
• Thuốc giãn phế quản nhóm cường beta 2 adrenergic: Trong nhóm này được chia thành 2 nhóm nhỏ là thuốc có tác dụng nhanh ngắn (salbutamol, terbutaline, fenoterol) và thuốc có tác dụng chậm, kéo dài (salmeterol, bambuterol, formoterol). Thận trọng khi sử dụng cho người bị tiểu đường, mắc các vấn đề về tim mạch và bệnh cường giáp, tuyến giáp hoạt động quá mức.
• Thuốc giãn phế quản nhóm kháng cholinergic: Tương tự với nhóm thuốc cường beta 2 adrenergic, thuốc cũng được chia thành 2 nhóm nhỏ là thuốc có tác dụng chậm, kéo dài (tiotropium bromide, aclidinium bromide) và thuốc có tác dụng nhanh, ngắn (ipratropium bromide, oxitropium bromide). Thận trọng khi dùng thuốc nhóm nhóm kháng cholinergic cho người bị sỏi bàng quang, ung thư tuyến tiền liệt, sưng tuyến tiền liệt, tăng sinh tuyến tiền liệt lành tính

Nhiều loại thuốc giãn phế quản được điều chế dưới dạng đơn nhất, tuy nhiên hiện nay có một số loại thuốc được sản xuất kết hợp 2 dạng. Thông thường sẽ kết hợp thuốc nhóm cường beta 2 adrenergic và thuốc nhóm kháng cholinergic để tăng tác dụng giãn phế quản, rút ngắn thời gian điều trị.

Thuốc giãn phế quản được chỉ định trong trường hợp nào?

Các loại thuốc làm giãn phế quản thường được bác sĩ chỉ định với những trường hợp có dấu hiệu có thắt phế quản gây khó thở, thở gấp. Cụ thể, thuốc được chỉ định trong điều trị một số bệnh lý như:

• Hen phế quản
• Giãn phế quản giai đoạn cấp (thường co thắt cơ trơn phế quản)
• Người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính
• Một số trường hợp khác như nhịp chậm xoang, viêm phế quản cấp tính và viêm tiểu phế quản gây khó thở,

Trong điều trị bệnh lý gây co thắt cơ trơn phế quản, bác sĩ thường chỉ định thuốc ở các dạng như dạng xịt, dạng hít, khí dung (thuốc dạng phun – hít). Bởi dạng thuốc này sẽ tác động trực tiếp đến niêm mạc hô hấp và cho tác dụng nhanh chóng, tối ưu và hạn chế phát sinh tác dụng phụ do liều dùng thấp.

Bên cạnh đó, do các thành phần của thuốc nằm tại niêm mạc đường thở và chỉ đi vào máu với nồng độ thấp. Ngoài ra, nhóm thuốc ở dạng phun – hít bổ sung lượng nước vào đường thở nên giúp làm dịu niêm mạc hô hấp, cấp ẩm, làm loãng đờm và tạo điều kiện cho việc tống khứ đờm ra ngoài.

Trong các nhóm thuốc giãn phế quản, thuốc có tác dụng chậm, kéo dài thường được chỉ định với những trường hợp bệnh ở giai đoạn ổn định. Nhờ vào tác dụng giãn phế quản kéo dài của thuốc sẽ giúp bệnh nhân cảm giác thoải mái, thông thoáng đường thở trong thời gian dài. Ngược lại, thuốc có tác dụng nhanh, ngắn được ưu tiên sử dụng trong các đợt cấp và trường hợp người bệnh khó thở.

Nhìn chung, thuốc thường được chỉ định theo mức độ nặng của bệnh. Trường hợp bị co thắt phế quản ở mức độ nặng hoặc đáp ứng kém với nhóm thuốc làm giãn phế quản thường  dùng, bác sĩ sẽ cân nhắc tăng liều để kiểm soát tốt bệnh lý. Trường hợp bệnh ở mức độ nhẹ thường ít được chỉ định thuốc hoặc liều dùng ở mức độ nhẹ.

Các tác dụng phụ khi sử dụng thuốc

Tương tự như các loại thuốc khác, thuốc giãn phế quản cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ trong quá trình sử dụng. Do đó, trước khi chỉ định sử dụng, bác sĩ sẽ cân nhắc kỹ giữa lợi ích và rủi ro, từ đó đưa ra phương pháp điều trị phù hợp với tình trạng bệnh lý.

Dưới đây là một số tác dụng phụ khi sử dụng thuốc giãn phế quản:

• Thuốc giãn phế quản đồng vận beta-2 có thể phát sinh một số tác dụng phụ trong quá trình sử dụng như căng thẳng thần kinh, run bàn tay, chuột rút, đau đầu, tim đập liên hồi (đánh trống ngực).
• Đối với nhóm Methylxanthines có thể gây ra một số triệu chứng phổ biến như nhức đầu, co giật, đánh trống ngực, buồn nôn, nôn mửa, rối loạn nhịp tim.
• Tác dụng phụ hiếm gặp: Loạn nhịp tim, giãn mạch ngoại biên, tăng glucose và acid béo tự do trong máu, hạ kali máu, phản ứng quá mẫn (dị ứng).
• Sử dụng thuốc dạng khí dung có thể gây co thắt phế quản. Việc lạm dụng quá mức có thể dẫn đến hiện tượng “nhờn thuốc” do giảm số lượng thụ thể beta 2 adrenergic của phế quản, người bệnh có xu hướng tăng liều.

Ngoài ra, thuốc có thể gây ra một số tác dụng phụ khác không được đề cập trong bài viết. Tuỳ thuộc vào tình trạng sức khoẻ, cơ địa của mỗi người, các biểu hiện tác dụng phụ có thể không giống nhau. Trường hợp nhận thấy các biểu hiện bất thường sau khi sử dụng thuốc, người bệnh nên thông báo với bác sĩ điều trị để được theo dõi và xử lý kịp thời.

Một số lưu ý khi dùng thuốc

Với tác dụng làm giãn cơ trơn phế quản, cải thiện chức năng hô hấp, thuốc thường được chỉ định trong các bệnh lý đường hô hấp như bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, hen phế quản, viêm phế quản gây khó thở,… Bên cạnh tác dụng chữa trị, thuốc có thể gây ra một số tác dụng phụ.

Để đảm bảo an toàn cũng như hiệu quả chữa trị, người bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau khi sử dụng thuốc:

Sử dụng thuốc theo chỉ dẫn của bác sĩ chuyên khoa:

Người bệnh sử dụng thuốc giãn phế quản khi có chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa. Bên cạnh đó, cần tuân thủ theo đúng liều lượng, thời gian, liệu trình dùng thuốc theo chỉ dẫn. Việc tự ý sử dụng thuốc hoặc dùng thuốc không đúng liều có thể gây ra tác dụng phụ, rủi ro ảnh hưởng đến sức khoẻ.

Thuốc giãn phế quản không phải thuốc điều trị khó thở:

Rất nhiều bệnh nhân lầm tưởng thuốc giãn phế quản là thuốc điều trị khó thở. Do đó khi bị khó thở thường tự ý dùng thuốc. Việc sử dụng thuốc trong trường hợp này có thể khiến triệu chứng trở nên nghiêm trọng hơn. Bởi khó thở khởi phát bởi nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có suy tim. Vì vậy, nếu dùng khi bị suy tim có thể tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Thuốc ở dạng phun – hít được ưu tiên hơn nhóm thuốc đường uống:

Theo các bác sĩ chuyên khoa, các loại thuốc có tác dụng làm giãn phế quản ở dạng khí dung thường mang lại hiệu quả cao hơn so với nhóm thuốc đường uống. Nguyên do là dạng thuốc này có thể tác động trực tiếp đến niêm mạc đường thở, nhanh chóng thẩm thấu và phát huy tác dụng tốt.

Hơn nữa, thuốc ở dạng phun – hít ít ngấm vào máu nên hạn chế gây ra tác dụng phụ trong thời gian sử dụng. Trong khi đó, nhóm thuốc đường uống cần nhiều thời gian để phát huy tác dụng và thường kém hiệu quả hơn thuốc dạng khí dung. Ngoài ra thuốc còn gây ra một số tác dụng phụ.

Sử dụng thuốc đúng cách:

Mặc dù là thuốc ở dạng phun – hít nhưng các nhà sản xuất có thể dùng nhiều loại dụng cụ phân phối thuốc không giống nhau. Do đó, người bệnh cần nắm rõ cách sử dụng các loại dụng phụ phân phối thuốc tương ứng để đảm bảo đạt được liệu quả điều trị tốt nhất. Theo đó, một số dụng cụ phân phối thường được sử dụng phổ biến hiện nay như bình hít turbuhaler, bình xịt định liều, bình hít handihaler, bình hít accuhaler và bình hít.

Những dụng cụ khác nhau sẽ có cách dùng khác nhau:

Để sử dụng thuốc đúng cách với những dụng cụ phân phối thuốc giãn phế quản ở dạng phun – hít, người bệnh cần hỏi bác sĩ chuyên khoa các dùng của từng loại thuốc. Hoặc bạn có thể tham khảo ý kiến của nhân viên y tế khi mua thuốc để được hướng dẫn cụ thể. Bên cạnh đó, nên đọc giấy hướng dẫn sử dụng thuốc đi kèm với thuốc, sau đó dùng lại thuốc cho những lần sau. Việc sử dụng thuốc đúng cách hạn chế tình trạng lãng phí thuốc, đồng thời đảm bảo hiệu quả điều trị bệnh.

Thuốc giãn phế quản ở dạng uống gây ra nhiều tác dụng phụ:

Thực tế nhận thấy, thuốc nhóm cường beta 2 adrenergic thường gây ra nhiều tác dụng hơn so với các nhóm thuốc khác. Cụ thể, người bệnh có thể bị run tay, đánh trống ngực, nhịp tim nhanh, chuột rút,… Trường hợp kết hợp thuốc cường beta 2 đường uống với corticoid đường uống có thể dẫn đến hạ kali máu.

Thuốc nhóm xanthin có thể gây ra một số biến chứng:

Thuốc thuộc nhóm Methylxanthines có thể gây ra một số tác dụng không mong muốn như kích thích niêm mạc dạ dày, tim đập nhanh. Người bệnh cần thận trọng khi dùng thuốc vì liều điều trị và liều độc rất gần nhau. Liều tối đa là, 10mg/kg/ngày. Theo đó, bệnh nhân cần giảm liều khi mắc bệnh suy gan, suy thận. Không sử dụng thuốc cùng với các kháng sinh nhóm macrolid (clarithromycin, erythromycin, azithromycin) vì có thể làm tăng nguy cơ gây xoắn đỉnh.

Một số loại thuốc có thể gây dị ứng:

Theo các bác sĩ chuyên khoa, nhóm thuốc giãn phế quản ở đường uống thường có nguy cơ dị ứng nhiều hơn so với dạng phun – hít. Tuy nhiên, thuốc ở dạng phun – hít cũng có thể gây ra một số biểu hiện dị ứng. Trong đó, điển hình nhất là tình trạng khó thở tăng lên khi dùng thuốc trong trường hợp khó thở. Lúc này, bạn cần ngưng sử dụng ngay và thông báo với bác sĩ chuyên khoa để được theo dõi và xử lý đúng cách.

Bài viết đã tổng hợp thông tin liên quan đến thuốc giãn phế quản. Thuốc thường được bác sĩ kê đơn trong điều trị hen phế quản, phổi tắc nghẽn mãn tính, giãn phế quản giai đoạn cấp,… Để đảm bảo hiệu quả cũng như an toàn, người bệnh cần sử dụng thuốc theo chỉ dẫn của bác sĩ, đồng thời kết hợp các biện pháp chăm sóc đúng cách.